स्थानीय सरकारको रुपमा गाउँपालिका र नगरपालिकाहरू स्थापित भएपछि गाउँमा पनि चहलपहल बढ्छ भन्ने धेरैको बुझाई थियो । स्थानीय सरकारले नीतिगत रुपमा बसाइसराईका लागि कुनै ठोस् पहल गर्लान् भन्ने आशा पनि थियो तर त्यसो हुन सकेन । स्थानीय सरकार कार्यान्वयनको झण्डै ७ वर्ष लागिसक्यो तर बसाइसराईको दर बढ्दै गएको छ । पछिल्लो जनसाङ्खिक विवरणले पनि पाल्पाका गाउँपालिकाहरुको जनसंख्याको घट्दो दरलाई प्रष्ट देखाएको छ । यही अनुपातमा बसाइसराई हुने हो भने गाउ रित्तिन बेर लाग्दैन । हाम्रै जिल्लाको निस्दी गाउँपालिकामा २०६८ सालमा २२ हजार ६ सय ८१ जनसंख्या थियो । जुन २०७८ सालमा घटेर १७ हजार ६२९ आइपुग्यो । यसले वृद्धिदर माइनस २.३९ हो । तथ्याङ्क अनुसार १० वर्षको अवधिमा निस्दी, बगनासकाली, पूर्वखोला, रम्भा, रिब्दीकोट, तिनाउ“, माथागढीमा पनि जनसंख्या घटेको छ ।
यसरी जनसंख्या घट्नुका धेरै कारण छन् । जसमध्ये प्रमुख कारण बसाइसराई नै हो । नेपालमा त्यसमा पनि गाउँमै उद्यमशील बन्ने अवस्था रहेन । युवाहरू कामको खोजीमा विदेश जाने र श्रीमति छोराछोरीलाई अध्ययनका लागि बजार वा मधेश तिर लैजाने क्रम बढ्दो छ । यसकारण पनि ग्रामीण क्षेत्रको जनसंख्या बर्षेनी घट्दै जान्छ । गाउँका अधिकांश घरहरू रित्ता देखिन्छन् । धेरै घर जीर्ण भइसकेका छन् । कतिपय रहेका घरमा बुढाबुढी मात्रै छन् । यो अधिकाशं ग्रामीण क्षेत्रको समस्या हो । बसाइसराई किन बढ्यो भन्ने विषयमा स्थानीय सरकारहरुको खास ध्यान गएको छैन । उनीहरुमा बसाइसराई रोक्ने उपायबारे सोंच र छलफल समेत छैन । भौतिक तथा मानवीय विकास खोज्दै पहाडी क्षेत्र छोडेर तराई झर्नेहरुको संख्या बढ्दो छ । तराईमा मानव बस्ती बाक्लो हुँदै गर्दा पहाडी ग्रामीण क्षेत्रमा बस्ती पातलो भई मानव चहलपहल शून्य हुने अवस्थामा पुग्दैछ ।
नेपालमै रहेर त्यसमा पनि आफ्नै गाउ ठाउमा रहेर उद्यम गर्ने, खेती किसानीबाट जीवनी चलाउने विषयमा धेरै युवाहरुको चासो छैन । बैदेशिक क्षेत्रले उनीहरुलाई आकर्षित गराइरहेको छ । नेपालमै केही गर्छु भन्ने मान्यता राखिरहेकाहरुको पनि छिनछिनमा विचार परिवर्तन हुने गरेको छ । बैदेशिक रोजगारीमा युवाको आकर्षण बढ्नुको कारण पनि यही हो । त्यसकारण पनि बसाइसराईको दर बढेको हो । अर्कोतर्फ गाउँमा बसेर काम गर्ने सहज अवस्था नै छैन । किसानले बैंकबाट सस्तो दरमा ऋण सहज रुपमा ऋण पाएका छैनन् । सरकार गैरसरकारी निकायको सहयोगबाट पनि खास काम गर्नेहरू भन्दा फाइल मिलाउनेहरू बढी लाभान्वित हुन्छन् । जंगली जनावरहरुको उस्तै समस्या छ । त्यसकारण पनि मानिसहरू गाउँ छोड्न बाध्य छन् । उचित शिक्षा र रोजगारीको अवसर पनि बसाइसराईको मुख्य कारण हो । अव साच्चै गाउको विकास गर्ने संकल्प हो भने स्थानीय सरकारले कसरी बसाइसराई न्युनीकरण गर्ने भन्नेबारे ठोस् योजना बनाउनु आवश्यक छ । यस्तै चाल हो भने मान्छे नै नभएपछि कसका लागि राजनीति गर्ने भन्ने दिन नआउला भन्न सकिन्न ।
पाल्पा समाचारपत्र वर्ष १२ अंक ३७ सम्पादकीय