पदम न्यौपाने
पाल्पा ऐतिहासिक, सांस्कृतिक र प्राकृतिक हिसावले निकै महत्वपूर्ण जिल्ला हो भन्ने सन्दर्भमा अव व्याख्या गरिरहनु पर्दैन । लुम्विनी प्रदेशको पहाडी जिल्ला पाल्पा एक मात्र त्यस्तो जिल्ला हो जहाँ दर्जनौ सम्पदा र सो संग जोडीएका सांस्कृतिक सम्पदा छन् । उद्यपी पाल्पा विशेषगरी तानसेनले सोही अनुरुपको प्राथमिकता पायन सकिरहेको छैन । यसै सन्दर्भमा हालै भगवती रथयात्राका अवसरमा सहभागि भएका संघिय संस्कृति पर्यटन तथा नागरिक उड्ययन मन्त्रीले पाल्पाको विशिष्ट विशेषताका वारेमा मुक्तकण्ठले प्रशसां गरेका कारणले पनि यस आलेखमा मन्त्रीलाइ तत्काल प्राथमिकता प्रदान गर्नकालागि थप ध्यानाकर्षण गराइएकोछ ।
पाल्पा सरोकार समाजका अध्यक्षद्धारा मन्त्री समक्ष पेश गरेको ध्यानाकर्षण पत्र र सो पत्रमा समावेश गरिएका विषयलाइ उठान गरिएकोछ । ध्यानाकर्षणमा भनिएकोछ दर्जनबढी सम्पदा रहेको पाल्पा जिल्ला काठमाण्डौ उपत्यका पछिको धेरै सम्पदा भएको जिल्ला हो । यो जिल्लाको पहिचानका वारेमा धेरै व्याख्या गरिररहन नपर्ला । पाल्पाको पहिचान र सम्भावनाका वारेमा जो कोहीलाइ पनि जानकारी भएकै पक्ष हो । यही पृष्ठभूमिमा पाल्पा केन्द्रित निम्न केही पक्षका वारेमा तत्काल मन्त्रालयको विशेष ध्यान जानुपर्दछ पत्रमा भनीएकोछ । ध्यानाकर्षण पत्रमा पुरातत्व विभाग , पर्यटन वोर्ड र स्वयम मन्त्रालयले विशेष चासो राख्नेवारे अनुरोध गरिएकोछ ।
पुरातत्व विभाग अन्तर्गत पर्ने भगवती मन्दीर पुननिर्माण वा जिणोद्धारकालागि अनुरोध गर्दै भनिएकोछ राष्ट्रियता, स्वाधिनता संग नजिकको सम्वन्ध रहेको ऐतिहासिक तथा सांस्कृतिक महत्वको शक्तिपीठ श्री ७ रणउजीरेश्वरी भगवतीको मन्दीर जीर्ण रहेकोले तत्कालिन कमाण्डर उजीर सिंहद्धारा निर्माण गरिएको तीन तले मन्दीर र मन्दीर परिसरलाइ सोही अनुरुपको निर्माण गर्न सरकारले विशेष पहल र चासो दिइ जिणोद्धारमा यसै वर्षदेखी कार्यप्रारम्भ गर्ने । यसकालागि पुरातत्व विभागद्धारा मन्दीरको डिजाइन र स्टेमेट उपलव्ध गराएको र लागत रु ४ करोड ६ लाख)। लाग्ने देखिन्छ ।
यसैगरी पर्यटन मन्त्रालयले चासो राख्दै आफ्नै अग्रसरता लिनकालागि भनिएकोछ पाल्पा शिक्षाका दृष्टिले निकै सम्भावना बोकेको जिल्ला र पर्यटनकालागि उच्चतम अवसर प्राप्त गरेको जिल्ला पनि हो । पाल्पाको सरेफेरोमा जिल्लाहरुमा बढ्दो पर्यनका अवसर र आकर्षणहरुले सयौं स्तरिय होटलहरु समेतमा लगानी हुदै आएको छ । तर होटलकालागि आवश्यक स्तरिय जनशक्तिको अभाव भने व्यहोरी रहेको गुनासो आइरहेको सन्दर्भमा यसकालागि जनशक्ति उत्पादनकालागि पाल्पामा नाथम NATHM_ –National Academy of Turism and Hotel Management को शाखा स्थापनकालागि गत वर्ष नाथम समक्ष शाखा स्थापनाकालागि नगरपालिकाको सक्रियता र समन्वयमा माग गरिएको भए पनि सो पक्रिया अगाडी बढ्न नसकेकोले सो प्रक्रिया अगाडी बढाइ पाल्पा र त्यस क्षेत्रमा आवश्यक जनशक्ति उत्पादनकालागि अवसर प्रदान गर्न जरुरुी छ । नाथमको शाखा स्थापनाकालागि आवश्यक भौतिक संरचना तानसेन नगरपालिकाद्धारा उपलव्ध गराइ आवश्यक सहयोग गर्न तयार रहेको निर्णय समेत गरी निवेदन पेश गरिसकेको छ ।
यसैगरी तानसेनलाइ हिलस्टेशनको घोषणा र प्रवद्र्धनात्मक सहयोग गर्न अनुरोध गर्दै भनिएकोछ पर्यटनको लागि आवश्यक (प्रकृति, संस्कृति, इतिहास र सम्पदा) भएको जिल्ला पाल्पा(तानसेन) भएकोले विशेष पर्यटकिय आकर्षणको जिल्ला भएकोलेतानसेनलाइ हिलस्टेशनको रुपमा घोषणा गरी सोही अनुरुपको पूर्वाधार विकासमा प्राथमिकता दिनु पर्ने देखिन्छ ।
पर्यटन बोर्डले तानसेनको पर्यटन विकासकालागि निकै लामो समय देखी विभिन्न सहयोग गर्दै आएको भएपनि खासै प्रभावकारी देखिन नसकेका कारण पाल्पाको पर्यटनले अपेक्षित प्रतिफल लिन नसकेको पृष्ठ भूमिमा अव कम्तीमा एउटा क्षेत्रमा ध्यान दिन आग्रह गर्दै टक्सार टोललाइ खुलासंग्रहालयको रुपमा विकास गर्न सहयोग गर्न भनिएकोछ ।
तानसेनको टक्सार टोल इतिहास र संस्कृतिको खुला संग्रहालय हो । नेवार संस्कार, संस्कृति र परम्पराको जिवन्त थलो हो । सेनकालिन समयमा यहीवाट मुद्रा (टक) छापी पाल्पा राज्यको कोष सञ्चालन हुने गरेको इतिहास छ साथै यही थलोवाट हाल सम्मपनि धातुका कला करुवा लगायत अन्य परम्परागत बस्तुहरु समेत उत्पादन हुने गर्दछ । सेनकालिन मुद्रा छाप्ने ढुंगाको साचो समेत यही रहेकोछ । विश्व सम्पदा सूचिमा अभिलेखीकरणको आधार र सम्भावना भएको तानसेन वजारको अति महत्वपूर्ण टोल पनि हो । यसर्थ बोर्डको मार्फत स्थानीय सरकारको समन्वय र सहकार्यमा खुला संग्रहालय घोषणगरी यहांको वस्ती, कला र संस्कृतिको संरक्षणकालागि योजना र कार्यक्रम तय गर्न जरुरुी छ ।
ध्यानाकर्षणमा रानीमहल पाल्पाको विशेष सम्पदाको रुपमा रहेकाले रानीमहल क्षेत्रको विस्तृत परियोजना र गुरु योजना निर्माण गर्दै रानीमहल संरक्षण, प्रवद्र्धनमा विशेष ध्यान दिने कार्यक्रम बनाउनु पर्ने देखिन्छ । यसैगरी श्रीनगर पर्यापर्यटनकालागि अत्यधिक सम्भावना भएकोले तानसेन वजार र श्रीनगरको अन्योन्याश्रीत सम्वन्ध भएको सम्वन्धमा पर्यटकीय आकर्षण रहेको श्रीनगरलाइ पर्यापर्यटनको अवधारणामा पूर्वाधार विकास गर्ने गरी गुरुयोजना निर्माण गर्न स्थानीय सरकारलाइ मद्धत गर्न जरुरी देखिन्छ भनिएकोछ । यसैगरी तानसेन र बटौलीको सम्वन्धका वारेमा समेत उल्लेख गर्दे बटौलीका विशृष सम्पदाहरुको वारेमा समेत चर्चागरिएकोछ । ध्यानाकर्षणमा भनिएकोछ पाल्पाको पर्यटन प्रवद्र्धनमा रुपन्देहीको भूमिका अहम हुने हुनाले लामो इहिास वोकेको पुरानो बटौलीमा रहेका सम्पदाहरुको संरक्षणमा समेत मन्त्रालयको विशेष ध्यानाकर्षण होस भन्ने चाहान्छौं ।
नेपाल अगे्रज युद्धका बखत अग्रेजको २ पटकको आक्रमणलाइ विफल तुल्याएको र राष्टियता र स्वाधिनता स्थापीत गरेको नुवाकोट किल्ला पाल्पाको ऐतिहासिक सम्पदा हो । यही किल्लाको नजिक रहेको हाल बुउपमनपा १ मा पर्ने बटौली वजार, जीतगढी र फूलवारी क्षेत्र र यहाँ रहेका एतिहास र संस्कृतिका सजवन्त सम्पदाहरुको संरक्षण र प्रवद्र्धनकालागि यस क्षेत्रलाइ विशेष सास्कृतिक वा सम्पदायुक्त क्षेत्र घोषणा गरि गुरुयोजना निर्माण गर्ने कार्य अगाडी बढाउन जरुरीछ । यसकालागि बुटवल फूलवारीमा सेन बंशिय दरवार झल्कने नयाँ दरवार निर्माण (पुरानो भग्नावशेष नजिकै)गर्ने , जीतगढीलाइ पुरानो स्वरुपमै कायम गरी त्यहाँ रहेका फलामे संरचनालाइ विस्थापन गरी पुरानै किल्ला स्वरुपमा कायम गरी किल्लाको क्षेत्र कायम गर्ने र बटौली बजार मा रहेका पुराना घरहरु सम्पदायुक्त रहेका, सवा २ सय वर्ष अगाडीको मननारायण मन्दीर पुरातत्व विभागद्धारा पुननिर्माण प्रारम्भ गरेको २ वर्ष विति सक्दापनी निर्माण सम्पन्न नभएको र बेरुप अवस्थामा रहेकोले यस वर्ष सो कार्य सम्पन्न गर्न , यहाँ रहेका पुराना घरहरुको संरक्षण र सम्वद्र्धन गर्न, इतिहास वोकेको निमचोक, यहाँका ढुगेधारा लगायत प्रशस्त सम्पदा र संरचनाहरुको संरक्षण गर्न विशेष सांस्कृतिक क्षेत्र घोषणा गरी इतिहाँस, संस्कृति र सम्पदा पर्यटनको विकास गर्न पहल गर्नुपर्ने आवश्यकता रहेकोले आवश्यक कदमकालागि माननीय मन्त्रीज्यू समक्ष हार्दिक अनुरोध गदैछौं ।